CMR Konvansiyonu ve Türk Ticaret Kanunu Hükümleri Uyarınca

Uluslararası Taşımacılıkta Taşıyanın Sorumluluğu

1. Giriş

Uluslararası taşıma hukukunun çalışma alanı bir ya da daha fazla ülkedeki

doğrudan ya da transit taşımacılığın kuralları bütünüdür. Gerek ticaretin gerekse

küreselleşmenin hız kazandığı günümüz dünyasında, uluslararası ticaret

faaliyetlerinin hızla artışı ve devletlerin iç hukuklarındaki yasal düzenlemelerin bu

büyümeye ayak uyduramaması, uluslararası taşıma hukuku alanına ilişkin bir

yeknesaklık ihtiyacının doğmasına sebep olmuştur. Uluslararası eşya taşıma

sözleşmelerinin düzenlenmesinde ve taşıma işinin fiilen yapılmasında

uygulanacak kuralların çerçevesi; çalışmamızın konusunu oluşturan Eşyaların

Karayolunda Uluslararası Taşınması için Mukavele Sözleşmesi (Convention

Marchandise Routier) (“CMR”), Yeknesak Kurallar, Incoterms ve uluslararası ticari

örf ve adetler ile belirlenmiştir.

Bahsedilen yeknesaklaştırma çalışmalarının bir ürünü olarak CMR Konvansiyonu

düzenlenmiş, sözleşme taraf ülkelerce 19 Mayıs 1956 tarihinde imzalanmış ve 2

Temmuz 1962 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye 30.10.1995 tarihinde CMR

Konvansiyonu’nu kabul etmiştir. Anayasamızın 90. maddesinin son fıkrası

uyarınca, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmaların kanun

hükmünde olması sebebiyle CMR Konvansiyonu da 6102 sayılı Türk Ticaret

Kanunu (“TTK”) hükümleri ile birlikte yorumlanacaktır.   

CMR Konvansiyonu uluslararası karayolu taşımalarında uygulama alanı

bulmaktadır. Yurtiçinde karayoluyla eşya taşıma faaliyetlerine ise uygulanacak

hükümler, öncelikli olarak 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) 850.

maddesi ve devamındaki hükümlerdir ancak sözleşmenin tarafları ekleyecekleri

özel bir hükümle yurtiçi taşıma işlerinde CMR’nin uygulanmasını

kararlaştırabileceklerdir. İşbu yazımızda, uluslararası eşya taşımaya ilişkin CMR

ve TTK hükümleri, taşıyanın sorumluluğu konusunda getirdikleri düzenlemeler

bakımından genel olarak incelenecektir.

1. CMR Konvansiyonu Çerçevesinde

B.1. CMR Hükümlerinin Uygulama Alanı

CMR’ın uygulama alanına ilişkin ilk maddesinde, yükleme yerinin ve teslim için

belirlenen yerin, en az biri sözleşmeye taraf akit devlet olan iki ayrı ülke olması

halinde, tarafların ikametgahı ve milliyetine bakılmaksızın ücret karşılığında 

yüklerin taşıt ile karadan taşınmasına ait her mukaveleye CMR hükümlerinin

uygulanacağı düzenlenmiştir. Buna göre, CMR’ın uygulanabilmesi için bir

karayolu taşıma işinde yükleme veya teslim yerlerinin iki ayrı devlet sınırları

içerisinde bulunması ve bu devletlerden en az birinin CMR’a taraf olması

gereklidir.

Yargıtay’ın taşıyanın zıya ve hasardan doğan sorumluluğunda uygulanacak

hükümlere ilişkin bir kararında ise şu ifadelere yer verilmekle uluslararası

karayolu taşımaları bakımından CMR’nin TTK hükümlerine göre öncelikli olarak

uygulanacağı belirtilmektedir: 1

“Dava, taşıma rizikolarına karşı sigortalı emtianın uğradığı hasar bedelinin rücuen tahsili

istemine ilişkindir. Ülkemiz 30.10.1995 tarihinde CMR Konvansiyonu’nu kabul etmiş ve

anılan Konvansiyon hükümleri bu tarihte yürürlüğe girmiştir. T.C. Anayasası 90/son

maddesi uyarınca, usulüne uygun şekilde yürürlüğe konulmuş milletlerarası anlaşmalar

kanun hükmündedir. CMR Konvansiyonu’nun 1. maddesi uyarınca bu sözleşme, yükleme

yeri ve teslim için belirlenen yerin en az biri akit ülke olan iki ayrı ülkede olması halinde,

tarafların ikametgahı ve milletine bakılmaksızın ücret karşılığında yüklerin taşıt ile karadan

taşınmasına ait her mukaveleye uygulanacaktır. TTK’nın taşımaya ilişkin hükümleri

halen yürürlükte ise de uluslararası taşımalar için daha sonra yürürlüğe giren ve

bir iç hukuk kuralı haline gelen CMR Konvansiyonu’nun öncelikli olarak

uygulanması gerekmektedir. Somut uyuşmazlıkta da Irak-Türkiye arasında

yapılan bir kara taşıması söz konusu olduğuna göre, uyuşmazlığa öncelikle CMR

Konvansiyonu hükümlerinin uygulanması gerekecektir. O halde mahkemece,

uluslararası taşıma konusunda uzman bilirkişi kurulu aracılığıyla inceleme yaptırılarak,

uyuşmazlığın CMR Konvansiyonu hükümleri uyarınca çözümlenmesi ve davalı taşıyanın

sorumluluğunun ve savunmalarının bu hükümler gözetilerek değerlendirilmesi gerekirken,

yazılı şekilde karar verilmesi doğru olmamış, kararın bozulması gerekmiştir.”

1Yargıtay 11. HD., E. 2005/13676 K. 2007/521 T. 22.01.2007

1

B.2. CMR Konvansiyonu Uyarınca Taşıyanın Sorumluluğu

CMR’da “taşıyan” ifadesinin tanımına yer verilmemiştir. Öğretide yer alan

tanımlamalara göre, sözleşmede taşıyan olarak geçen taraf, asıl taşıyan veya akdi

taşıyan olup taşıma işini bizzat üstlenen gerçek veya tüzel kişidir.2 CMR’da

taşıyanın sorumluluğu, 17 ile 29. maddeler arasında düzenlenmiştir.

Konvansiyon’un 17. maddesine göre; taşıyan eşyayı teslim aldığı andan teslim

edinceye kadar eşyanın kısmen veya tamamen zıyaından ve hasarından ve aynı

zamanda teslimdeki gecikmeden sorumludur. 

Öğretide eşyanın kaybı, teslim alınan eşyanın gönderilene teslim edilemeyecek

durumda olması olarak tarif edilmektedir.3 Taşıma sözleşmelerinde eşyanın

kaybına dair uygulamadan sıkça karşılaşılan örnekler; eşyanın tamamen

kaybolması, değerini tümden kaybetmesi, eşyanın sürekli olarak veya belirsiz

süreliğine taşıyanın elinden çıkması olarak sıralanabilecektir.4 

Ancak CMR Konvansiyonu uyarınca, eşyanın geçici olarak taşıyanın

hakimiyetinde bulunmaması tam anlamıyla eşyanın kaybı anlamına

gelmemektedir. Konvansiyon ‘un 20. maddesi; eşyanın teslimi için kararlaştırılan

sürenin sona ermesini müteakip 30 gün içinde veya kararlaştırılan bir süre yoksa,

taşıyanın eşyayı teslim almasından sonra 60 gün içinde eşyanın teslim edilmemiş

olmasının, kaybolduğuna kesin bir delil teşkil edeceğine ve bunun üzerine, hak

sahibinin eşyayı kaybolmuş farz edebileceğini düzenlemektedir. Bu madde “ziya

karinesi” olarak da anılmaktadır.

Eşyanın tam kaybı, eşyanın niteliklerini tamamıyla kaybetmesini ve sözleşmede

üstlenilen teslimatın gerçekleşmemesini ifade etmektedir. Taşınan eşyanın

niteliğindeki, eşyanın tümünün özünü ve niteliğini etkilemeyen niceliksel değişim

(kütle/hacim/uzunluk azalması) yahut parça eksilmeleri kısmen kayıp olarak

değerlendirilmektedir.5

2Ercan Erdem, Karayolu Taşıma Hukuku, Ankara 2022, s.20

3Sabih Arkan, Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, Ankara 1982, s.47

4Hakan Karan, Karayolunda Uluslararası Eşya Taşıma Sözleşmesi Hakkında Konvansiyon CMR Şerhi, Ankara 2020,

s.378

5Arslan Kaya, CMR II, s.246

2

Eşyanın hasar görmesi ise, genel olarak eşyanın maddi değerini azaltan hasarları

ifade etmektedir. Bu konudaki hasar öğretide; taşıma sözleşmesine konu eşyanın

fiziksel özelliğinde kötüleşme veya değişme meydana getiren, böylece eşyanın

durumu veya değerinde neticeler doğuran, buna karşın kullanım amacını

kaldırmayan ve eşyanın tümden değer veya miktarını yok etmeyen etki olarak

tanımlanmaktadır.6

Taşıyanın sorumluluğu temel olarak, sözleşmeden kaynaklı sınırlı sorumluluk

hallerindendir. Bu kapsamda taşıyan, sözleşme ile üstlendiği edimi gerektiği

biçimde yerine getirmemesi ve akde konu eşyanın kaybına sebebiyet vermesi

halinde, kendisine kusur atfedilemeyeceğini ispat etmedikçe oluşan zarardan

sorumlu tutulacaktır.

Ayrıca belirtmek gerekir ki; TTK ve CMR hükümlerinde, eşyalara özen

göstermekle yükümlü taşıyanın sorumluluğunun başlaması, taşınacak eşyanın

taşıyana teslim edilmesine bağlı tutulmuş, henüz taşıma fiilen başlamamış olsa

dahi taşınmak üzere eşyanın teslim edilmesi ile taşıyanın sorumluluğunun

başlayacağı kabul edilmiştir.7 Ancak sorumluluğun doğması için zararın, taşıyanın

zilyetliği esnasında meydana gelme zorunluluğu bulunmamaktadır. Zarar

doğuran olay, eşya taşıyanın zilyetliğindeyken vuku bulmuşsa, zarar eşyanın

teslim edilmesinden sonra oluşmuşsa dahi taşıyan bu zarardan sorumlu

tutulabilecektir.8

Konvansiyon’un 17.maddesinin 4.fıkrasında taşıyanın bazı hallerde hasar, zarar ve

gecikmeden sorumlu tutulmayacağı belirtilmiştir. Anılan maddeye göre

kullanılmasında anlaşmaya varılmış ve sevk mektubunda açıkça belirtilmiş olduğu

üzere, madeni levha ile kaplanmamış açık taşıtlar kullanılması; yükün

ambalajlanmaması ya da kötü ambalajlanması; gönderici, alıcı veya bunlar adına

hareket eden kişilerce alınması, yüklenmesi, yığılması ve boşaltılması; kırılma,

paslanma, çürüme, kuruma vs. sebebiyle zarar görebilecek ihtiva içermesi gibi

birtakım özel koşulların bulunması halinde taşıyan yükün uğramış olduğu zarar

ya da hasardan sorumlu tutulmayabilir. 17.maddenin 2. fıkrasına göre ise yine

benzer şekilde, kayıp, hasar ve gecikme taşıyanın hatasından değil, istek sahibinin 

6Mustafa Erdoğan, CMR ve TTK Kapsamında Taşıyıcının Eşyanın Hasarından Doğan Sorumluluğu, s.110

7Ercan Erdem, Karayolu Taşıma Hukuku, Ankara 2022, s.134

8Arslan Kaya, CMR II, s.240

3

talimatından, hatasından, ihmalinden, yüke has bir kusurdan veya taşıyanın

önlemesine olanak bulunmayan durumlardan ileri gelmişse taşıyanın

sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. Ancak bu durumu ispat yükü elbette ki

taşıyana aittir.

B.3. CMR Konvansiyon’u Uyarınca Taşıyanın Sorumluluk Sınırları 

Konvansiyon’un belirli hükümleriyle taşıyanın sorumluluğu sınırlanmıştır.

Konvansiyon’un 23.maddesinde yükün tamamen veya kısmen kaybı halinde

taşıyanın ödeyeceği tazminatın eksik olan brüt ağırlığın beher kilogramı için 8,33 

özel çekme hakkını (SDR) 9 geçemeyeceği düzenlenmiştir. 25.maddede ise hasar

durumunda taşıyanın; yükün md.23 hükmü uyarınca belirlenen değerine göre

hesaplanmış kıymetten düşme karşılığı olan bedeli tazminat olarak ödeyeceği,

ancak bu tazminatın, gönderilen malın tamamı/ bir kısmı hasara uğramışsa malın

tamamı/bir kısmı kaybolduğunda ödenmesi gereken tutarı aşamayacağı

belirtilmiştir.  Elbette ki, zararın taşıyanın kastı veya kasta eş değer kusuru

nedeniyle ortaya çıkması halinde taşıyan sınırlı sorumluluktan yararlanamaz. 

Son olarak taşıma sırasında yükün uğradığı zararların tazmini için dava açma

süresi Konvansiyon’un 32. maddesinde 1(bir) yıl; taşıyanın kasten ya da

mahkemece kasti olduğu değerlendirilen kusurlarının bulunması halinde 3(üç) yıl

olarak belirlenmiş olup taşıma sırasında doğmuş hasar, zarar ya da gecikme

sebebiyle taşıyana açılacak davalarda bu zamanaşımı sürelerine riayet edilmelidir.

1. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) Çerçevesinde

C.1. TTK Hükümleri Uyarınca Taşıyanın Sorumluluğu

TTK hükümleri ile CMR hükümleri pek çok hususta benzerlik taşımaktadır.

Taşıyanın sorumluluğu CMR Konvansiyonu’na benzer şekilde TTK’da da taşıma

sözleşmesi kapsamında teslim aldığı eşyaya gereken özen yükümlülüğünü 

9 Daha önce beher kilogram başına 25 frank olarak düzenlenen sorumluluk sınırı 1978 yılında CMR

Konvansiyonu’na Ek Protokol ile “brüt ağırlığın beher kilogramı için 8,33 özel çekme hakkını (SDR)

geçemeyecektir.”şeklinde değiştirilmiştir. 

4

göstererek sözleşmede belirlenen teslim yerinde ve kararlaştırılan sürede

gönderilene eşyayı teslim etmek olarak ifade edilmektedir. 

TTK’nın ilgili hükümlerinde zıya ve hasar kavramlarından bahsedilse de bu

kavramlara dair herhangi bir tanımlamaya yer verilmemiş ve CMR

Konvansiyonu’ndan farklı olarak eşyanın tamamıyla veya kısmi olarak zayi olması

veya hasar görmesi ayrımları konusunda da herhangi bir hükme yer verilmemiştir.

TTK hükümlerinde taşıyanın zıya veya hasar ile gecikmeden doğan zarardan

sorumluluğunu temel olarak 875. maddede düzenlenmektedir. Buna göre; daha

önce belirtildiği üzere bu madde kapsamında taşıyan, eşyanın taşınmak üzere

teslim alınmasından teslim edilmesine kadar geçecek süre içinde, eşyanın

zıyaından, hasarından veya teslimindeki gecikmeden doğan zararlardan

sorumludur. Ayrıca işbu hükümde; zararın oluşmasına, gönderenin veya

gönderilenin bir davranışı ya da eşyanın özel bir ayıbının sebep olması halinde, 

tazminat borcunun doğmasında ve kapsamının belirlenmesinde, bu olguların ne

ölçüde etkili olduğunun dikkate alınacağı ifade edilmektedir.

CMR’ın 20. maddesinde düzenlenen zıya karinesinin TTK’da karşılığı 874. madde

olarak kabul edilmektedir. İşbu madde düzenlemesine göre; eşya, taşıma süresini

izleyen 20 (yirmi) gün içinde teslim edilmezse, hak sahibi ona zayi olmuş gözüyle

bakabilecektir, sınır ötesi taşımalarda ise bu süre 30 (otuz) gün olarak

belirlenmiştir. CMR Konvansiyon’un 20. maddesinin ikinci fıkrası, hak sahibine

malların tazminatın ödenmesini takip eden 1 (bir) yıl içinde bulunması halinde

yapacağı bildirim ile malların akıbetini öğrenebileceğini, kendisine bilgi

verilmesini takiben 30 (otuz) gün içinde de sevk mektubunda gösterilen ücretleri

ve tazminatı geri ödemesi halinde malın kendisine verilmesini isteyebileceği

yönünde de bir düzenlemeye vermiştir. TTK’nın konuya ilişkin hükmünde

herhangi bir süre sınırlamasına yer verilmemektedir. 

TTK’nın zıya karinesini düzenleyen 874. maddesinin üçüncü ve dördüncü fıkraları

ise çeşitli ihtimallere ilişkin düzenleme getirmektedir. Bunlardan ilki; hak

sahibinin, eşyanın bulunduğu haberini aldıktan itibaren 30 (otuz) gün içinde,

gerektiğinde giderler indirilmek suretiyle, tazminatı geri ödeyerek eşyanın

kendisine teslimini isteyebileceği ve taşıma ücretini ödeme yükümlülüğü ile

tazminat hakkı saklı kalacağına ilişkin hükümdür. Diğer bir ihtimalde ise eşya, 

5

tazminatın ödenmesinden sonra bulunmuşsa, hak sahibi bundan haberdar

edilmesini istemediği veya bulunma haberinden sonra eşyanın teslimine ilişkin

istem hakkını ileri sürmediği durumlarda, taşıyan, eşya üzerinde serbestçe

tasarrufta bulunabilecektir.

Elbette ki taşıyanın sorumluluktan kurtulmasını sağlayan bazı haller de söz

konusu olabilecektir. TTK’nın 876. maddesinde belirtilen taşıyan kendisinden

beklenebilecek en yüksek özeni gösterdiği halde kaçınamayacağı ve sonuçlarını

önleyemeyeceği bir sebeple zarar meydana gelmiş ise ve yine TTK’nın 878.

maddesinde belirtilen gönderen tarafından yetersiz ambalajlama yapılması,

eşyanın gönderen veya gönderilen tarafından işleme tabi tutulması, yüklenmesi,

boşaltılması, özellikle kırılma, paslanma, bozulma, kuruma gibi olağan fire yoluyla

zarara uğramasına neden olacak doğal hali, taşınacak paketlerin gönderen

tarafından yetersiz etiketlenmesi vb. özel haller sebebiyle zarar doğmuşsa taşıyan

sorumluluktan kurtulabilir. Benzer bir düzenlemeye CMR’nin 17.4. maddesinde

de rastlanmaktadır. Öte yandan, taşıyan yanında çalıştırdığı ve işin ifasında

yardım aldığı kişilerin görevleri sırasındaki fiil ve ihmallerinden kendi fiil ve

ihmali gibi sorumlu olacaktır. 

Kanun’un eşya taşıma başlıklı ikinci kısmında yer alan ve refakat belgesini

düzenleyen 860. maddesi ise; gönderenin, eşyanın tesliminden önce, resmî nitelik

taşıyan, özellikle gümrük işlemleri için gerekli bulunan bilgileri taşıyana vermek

ve söz konusu belgeleri taşıyanın tasarrufuna bırakmak zorunda olduğunu ve

taşıyanın, kendisine verilen belgelerin zıyaından, hasarından veya yanlış

kullanılmasından doğan zararlardan sorumlu olacağını fakat zıya, hasar veya

yanlış kullanmanın taşıyanın kaçınamayacağı ve sonuçlarını önleyemeyeceği

durumlardan kaynaklanmış olması halinde taşıyana sorumluluk atfedilemeyeceğini düzenlemektedir. Ancak bu düzenlemelere ek olarak; fıkranın

son hükmünde, taşıyanın sorumluluğunun eşyanın zıyaı hâlinde ödenecek

miktarla sınırlı olduğuna hükmedilmesi hususu önem arz etmektedir.

C.1. TTK Uyarınca Taşıyanın Sorumluluk Sınırları 

Taşıyanın sorumluluğu uyarınca tazminat eşyanın uğrayacağı hasar ya da zıya

sebebiyle ödemesi gereken tazminat hasarlı hali ile eşyanın taşınmak üzere teslim

6

alındığı yer ve zamandaki hasarsız değeri arasında fark oranında hesaplanır.

Zararın saptanması için yapılması zorunlu giderler de aynı şekilde tazmin

edilmelidir. 

Sorumluluk Sınırları  Taşıyanın Sorumluluğu  Gönderinin Tamamının Zıyaı veya Hâlinde, Hasarı

Taşıyanın sorumluluğu gönderinin net olmayan

ağırlığının her bir kilogramı için 8,33 Özel Çekme

Hakkını karşılayan tutar ile sınırlıdır.

Gönderinin Münferit Parçalarının Zıyaı veya Hasarı Hâlinde

Gönderinin değerini kaybeden kısmının, net

olmayan ağırlığının her bir kilogramı için 8,33 Özel

Çekme Hakkını karşılayan tutar ile sınırlıdır.

Taşıma Süresinin Aşılması Halinde

Taşıyanın, taşıma süresinin aşılmasından doğan

sorumluluğu, taşıma ücretinin üç katı ile sınırlıdır.

TTK md. 884 uyarınca taşıyan, taşıma işinin yapılmasında, diğer zararlardan

(sözleşmeden doğan bir yükümlülüğünü ihlal etmesi nedeniyle meydana gelen ve

eşyanın zıyaından, hasarından veya taşıma süresinin aşılmasından

kaynaklanmayan ve eşya veya kişi zararları dışında kalan zararlardan), tam zıya 

hâlinde ödenmesi gereken tazminat miktarının üç katı ile sınırlı olmak üzere

sorumludur.

TTK’nın 855 ve 860. maddelerinde taşınan malın zıya ve hasara uğramasına ilişkin

hükümler düzenlenmektedir. Taşıma işlerinde zamanaşımı hükümlerini

düzenleyen 855. maddede taşıma sırasında eşyanın zarara uğraması halinde

zamanaşımı “yolcunun bir kaza sonucu ölmesi veya bedensel bütünlüğü zedeleyen

bir zarara uğraması hâlinde 10 (on) yıl; diğer zararlarda ise 1(bir) yıl” olarak

düzenlenmiştir. Aynı maddenin beşinci fıkrasına göre; taşıyanın kastından veya

pervasızca bir davranışıyla ve böyle bir zararın meydana gelmesi ihtimalinin

bilinciyle işlenmiş bir fiilinden veya ihmalinden dolayı, eşyanın zıya olması, hasara

uğraması veya geç teslim edilmesi hallerinde taşıyanın sorumluluğu 3 (üç) yılda

zamanaşımına uğrayacaktır.

7

1. Sonuç

Yukarıda detaylı biçimde açıklandığı üzere, CMR ve TTK arasında her ne kadar

terminolojik farklılıklar mevcut olsa da yeknesaklık belirli oranda sağlanmış ve

ilgili hükümlerin hangi taşıma sözleşmelerine uygulanacağına dair uygulama

alanının sınırları çizilmiştir. Buna göre her iki düzenleme de taşıyanın

sorumluluğunu, teslim aldığı eşyaya gereken özen yükümlülüğünü göstererek

sözleşmede belirlenen teslim yerinde ve kararlaştırılan sürede gönderilene eşyanın

teslim etmesi sürecinde tanımlamakta ve bu konuda çeşitli kıstas ve ihtimaller

öngörmektedir. Uyuşmazlık konusu taşıma özelinde CMR hükümlerinin mi yoksa

TTK hükümlerinin mi öncelikli uygulanacağı tespit edilmeli, taşıyanın

sorumluluğu, tazminat taleplerinin kapsamı ve zamanaşımı gibi hususlar ilgili

mevzuat çerçevesinde çözümlenmelidir. İşbu konunun genel hatlarını

açıkladığımız yazımızın ilgililere faydalı olmasını dileriz.