Hayvanları Koruma Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun,
Resmî Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe Girmiştir.
01.07.2004 tarihli ve 25509 sayılı Resmî Gazete’de Yayımlanan 5199 sayılı
Hayvanları Koruma Kanunu (“Hayvanları Koruma Kanunu” veya
“Kanun”), daha önce yasal korumadan yoksun olan hayvanların, yaşam
ve vücut bütünlüğü haklarının güvence altına alınmasının Türk
Hukukunda ilk kez hayata geçmesine vesile olan bir kanundur. Henüz
teklif aşamasındayken bile büyük tartışmalara yol açan Hayvanları
Koruma Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi meclis
görüşmelerinde oyçokluğuyla kabul edilerek 7527 sayılı Hayvanları
Koruma Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Değişiklik
Kanunu”) 02.08.2024 tarihli ve 32620 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir.
Değişiklik Kanunu, Hayvanları Koruma
Kanunu’nda birçok değişikliğe yol açmıştır. İşbu yazımızda Değişiklik
Kanunu’yla birlikte Hayvanları Koruma Kanunu’na getirilen
değişiklikleri ele almaktayız.
1. Hayvanları Koruma Kanunu’nun Amaç Hükmünde Yapılan
Değişiklik
Değişiklik Kanunu ile, Hayvanları Koruma Kanunu’nun amacını ortaya
koyan 1. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Bu Kanunun amacı”
ibaresinden sonra gelmek üzere “insan, hayvan ve çevre sağlığı
gözetilmek kaydıyla” ibaresi eklenerek “hayvanların rahat yaşamlarını ve
hayvanlara iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek, hayvanların acı,
ıstırap ve eziyet çekmelerine karşı en iyi şekilde korunmalarını, her türlü
mağduriyetlerinin önlenmesi” hükmünün başına getirilen işbu değişiklik ile
Hayvanları Koruma Kanunu’nun amacında bir daralmaya gidilmiştir.
Değişiklik Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle hayvanların korunması
ancak insan, hayvan ve çevre sağlığı gibi menfaatleriyle uyuştuğu sürece
Hayvanları Koruma Kanunu’nun amacı çerçevesinde kalacaktır.
2. Hayvanları Koruma Kanunu’nun Tanım Hükmünde Yapılan
Değişiklikler
Hayvanları Koruma Kanun’un 3. maddesinde yer alan “Sahipsiz hayvan”
tanımında değişikliğe gidilmiştir. Kanun’un değişiklikten önceki halinde
“Sahipsiz hayvan” tanımı “Barınacak yeri olmayan veya sahibinin ya da
koruyucusunun ev ve arazisinin sınırları dışında bulunan ve herhangi bir sahip
veya koruyucunun kontrolü ya da doğrudan denetimi altında bulunmayan evcil
hayvanları” ifade ederken Değişiklik Kanunu ile “Sahipsiz hayvan” tanımı
“Sahipli hayvanlar dışında kalan evcil hayvanları” ifade edecek şekilde
düzenlenerek sahipsiz hayvan tanımının kapsamı genişletilmiştir.
Aynı maddede yer alan “Kontrollü hayvan” tanımı ise “Sahipli Hayvan”
ifadesi ile değiştirilerek “Bir kişi, kuruluş, kurum ya da tüzel kişilik
tarafından sahiplenilen, bakımı, aşıları, periyodik sağlık kontrolleri yapılan
ve Bakanlık veri tabanına kaydedilen ev hayvanlarını’’ tanımlayacak
şekilde içeriği değiştirilmiştir.
3. Hayvan Bakımevlerinin Hizmet Kapsamında Yapılan Değişiklik
Kanun’un 3. maddesinde hayvan bakımevlerinin, hayvanların rehabilite
edileceği tesisleri ifade ettiği hükmüne yer verilirken Değişiklik
Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle hayvan bakımevlerinin görev tanımı
değiştirilmiş, hayvanların sahiplendirilinceye kadar barındırıldığı ve
rehabilite edildiği tesisler olarak tanımlanmıştır. Değişiklikten önce
Kanun’un 4. maddesinin (j) bendinde hayvan bakımevlerinin sahipsiz ve
güçten düşmüş hayvanların korunduğu, bakımları ve tedavilerinin
sağlandığı yerler olarak düzenlenmişken Değişiklik Kanunu ile yapılan
değişiklikle (j) bendinde yer alan “ve güçten düşmüş hayvanların korunması”
ibaresi
“hayvanların sahiplendirilinceye kadar bakılmaları” şeklinde
değiştirilmiş güçten düşmüş hayvanların korunması bakımevlerinin
hizmet
kapsamından çıkarılmıştır.
Aynı yönde hayvanların
sahiplendirilene kadar doğal yaşamlarında değil barınaklarda kalacağı
düzenlenmiştir. Kanun’un 6. maddesinin dördüncü fıkrasının son
cümlesinde yer alan “Müşahede yerlerinde kısırlaştırılan, aşılanan ve rehabilite
edilen hayvanların kaydedildikten sonra öncelikle alındıkları ortama bırakılmaları
esastır.” cümlesi Değişiklik Kanunu ile “Bakımevlerine alınan hayvanlar
Bakanlık veri sistemine kaydedilir ve rehabilite edilen köpekler, sahiplendirilinceye
kadar hayvan bakımevlerinde barındırılır.” şeklinde değiştirilmiştir. Kanun
koyucunun, tek yetkili müşahede yerini bakımevleri olarak kurguladığı
görünmektedir. Bu itibarla al-kısırlaştır-yerine bırak modelinden al
kısırlaştır-tut/sahiplendir modeline geçilmiştir.
4. Ötenazi Değişikliği
Kanun’un İkinci Kısım Dördüncü Bölüm başlığında yer alan “Öldürülmesi”
ibaresi “Ötenazisi” şeklinde değiştirilmiş ve Kanun’un belirli durumlar
dışında hayvanların öldürülmesini yasaklayan 13. maddesinde değişiklik
yapılarak maddenin başlığı “Hayvanların Ötanazisi” olarak değiştirilmiş ve
maddeye aşağıdaki şekilde iki bent eklenmiştir:
• Bakımevine alınan köpeklerden; insan ve hayvanların hayatı ve sağlığı için
tehlike teşkil eden ve olumsuz davranışları kontrol edilemeyen, bulaşıcı veya
tedavi edilemeyen hastalığı bulunan ya da sahiplenilmesi yasak olanlara
11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve
Yem Kanununun 9 uncu maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen tedbir
uygulanır.
• Yerel yönetimler sahipsiz köpeklere ilişkin yürüttüğü iş ve işlemlerde
Bakanlar Kurulunun 28/8/2003 tarihli ve 2003/6168 sayılı Kararı ile
onaylanan Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi
kapsamında gerekli idari tedbirleri almaya yetkilidir.
Aynı maddenin mevcut ikinci fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan
“Öldürme esas ve usulleri” ibaresi “Öldürme ve ötenazi işlemine ilişkin esas ve
usulleri” şeklinde değiştirilmiştir.
5. Sahipsiz Hayvanların Yaşam Haklarını Düzenleyen Hükümde
Değişiklik
Kanun’un sahipsiz hayvanların yaşam hakkını düzenleyen 4. maddesinin
(b) bendindeki “Evcil hayvanlar, türüne özgü hayat şartları içinde yaşama
özgürlüğüne sahiptir. Sahipsiz hayvanların da sahipli hayvanlar gibi
yaşamları desteklenmelidir.” ibaresi yürürlükten kaldırılmıştır. Aynı
yönde bir düzenleme Türkiye’nin de taraf olduğu Unesco Hayvan Hakları
Beyannamesi’nin 1. maddesinde “Tüm hayvanlar yaşam önünde eşit doğar ve
aynı var olmak hakkına sahiptir.” ifadesiyle yer almaktadır. Yürürlükten
kaldırılan bent evcil hayvanlara türüne özgü hayat şartları içerisinde
yaşama özgürlüğü tanıyarak sahipsiz hayvanların da sahipli hayvanlar
gibi yaşama özgürlüğünün destekleneceğini düzenleyen bir hüküm iken
(b) bendinin yürürlükten kaldırılması ile dolaylı olarak sahipsiz
hayvanların yaşama özgürlüklerini destekleyen hüküm ortadan
kaldırılmıştır. Kanun’un 6. maddesinin 1. fıkrasında yer alan “3285 sayılı
Hayvan Sağlığı ve Zabıtası kanununda öngörülen durumlarda dışında” ibaresi
‘’kanuni istisnalar hariç’’ olarak değiştirilerek sahipsiz ya da güçten düşmüş
hayvanların öldürülme yasağının istisnaları genişletilmiştir.
6. “Besleme/Bakma/Bakımını
Yapma”
Dışlanıp
“Sahiplenme” Statüsünün Ön Plana Çıkarıldığı Değişiklikler
Statüsünün
Kanun’un maddi kazanç veya herhangi bir menfaat amacı gütmeden,
sahipsiz ve güçten düşmüş hayvanların bakımını yapan veya yapmak
isteyen gerçek veya tüzel kişilerin teşvik edilmesini düzenleyen 4.
maddesinin (d) bendindeki “hayvanlara bakan veya bakmak isteyen” ifadesi
“hayvanları sahiplenmek isteyen” ifadesi ile değiştirilmiştir. Bu itibarla
sahipsiz hayvanların sokakta beslenip bakılması yasaklanmış ve
sahiplenme statüsü ön plana çıkarılmıştır. Yine aynı yönde, Kanun’un
bakımı ihmal edilmiş hayvanların korunma altına alınmasını düzenleyen
“Koruma altına alma” başlıklı 24. maddesinde yapılan değişiklikle ‘bu
suretle bulundurduğu hayvanların bakımını ciddi şekilde ihmal eden’
ifadesi ‘veya sahiplendiği’ ifadesi ile değiştirilmiş, maddenin son cümlesi
ise “Söz konusu hayvanlardan sahiplendirilme niteliği olanlar
sahiplendirilinceye kadar hayvan bakımevinde barındırılır.” cümlesi ile
değiştirilerek yine sahiplenme olgusu ön plana çıkarılmıştır.
Kanun’un “Mali Destek” başlıklı 19. maddesinin birinci fıkrasının birinci
cümlesi “İnsan, hayvan ve çevre sağlığının korunması amacıyla bakımevleri,
hastaneler ve ameliyathaneler kurmak, bunlara ilişkin ilaç, alet ve ekipmanları
temin etmek ile bakımevlerinde bakım, rehabilitasyon ve sahiplendirme gibi
faaliyetleri yürütmek için, başta yerel yönetimler olmak üzere diğer ilgili kurum ve
kuruluşlara teşvik veya Bakanlıkça uygun görülen miktarlarda mali destek
sağlanır.” şeklinde değiştirilmiştir.
Değişiklik Kanunu ile Kanun’da yer alan “bakma” ibareleri “sahiplenme”
ibaresi ile değiştirilmiş, kamusal alanda gönüllü olarak hayvan bakımının
önüne geçilerek hayvan bakımında sahiplenmek olgusu ön plana
çıkarılmak istenmiştir.
7. Hayvanların Vücut Bütünlüğe İlişkin Hükümlerde Yapılan
Değişiklikler
Kanun’un 14. maddesinde düzenlenen “Yasaklar” başlıklı hüküm,
hayvanların vücut bütünlüğü hakkına ilişkin düzenlemeleri içeren bir
hükümdür. Anılan maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde tıbbi gerekçeler
hariç hayvanlara zarar verebilecek suni müdahaleler yapmak, yabancı
maddeler vermek yasaklanmışken getirilen değişiklikle hukuki ve tıbbi
gerekçeler ifadesi eklenerek hayvanların vücut bütünlüğüne müdahale
yasağının istisnasını kanunların da oluşturmasının önü açılmıştır. Aynı
maddeye “Yerel yönetimler adına toplanan sahipsiz hayvanları bakımevi dışında bir
yere terk etmek veya bakımevinde barındırılan köpekleri bakımevi dışında bir yere
bırakmak.” bendi eklenerek belediyelerin topladıkları hayvanları bakımevi
dışına bırakmaları yasaklanmıştır.
8. Yerel Hayvan Koruma Görevlisi Kurumunun Kaldırılması
Kanun’un “Yerel hayvan koruma gönüllerinin sorumlulukları” başlıklı 18.
maddesinde yer alan görevli oldukları bölge, mahallerindeki sahipsiz sokak
hayvanlarının bakımı, aşısı, kısırlaştırılması gibi faaliyetlerde yerel
yönetimlerle eşgüdümlü olarak çalışan yerel hayvan koruma görevlilerinin
sorumluluklarını düzenleyen hüküm Değişiklik Kanunu ile mülga edilmiştir.
Böylece
hayvanların
korunmasına
ilişkin
bu
faaliyetlerin
gerçekleştirilmesinde belediye ile eşgüdümlü çalışan yerel hayvan görevlisi
kurumu kaldırılmıştır.
9. Sahipsiz Köpekler İçin Özel Düzenlemeler
Değişiklik Kanunu ile Kanun’un “Sahipsiz ve güçten düşmüş hayvanların
korunması” başlıklı 6. maddesinde yer alan “rehabilite edilen hayvanların”
ibaresi yerine “rehabilite edilen köpekler” ibaresi kullanılarak köpekler dışındaki
sahipsiz hayvanların güçten düşmeleri durumunda sahiplendirilinceye kadar
bakımevinde barındırılması kuralının dışında bırakılmıştır.
Sahipsiz köpeklere ilişkin bir başka özel hüküm ise Kanun’un “Hayvanların
Ötenazisi” başlıklı 13. maddesine eklenen ilk iki fıkrada yer almaktadır. İşbu
maddede 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Gıda ve Yem Kanununun 9. maddesinin üçüncü fıkrasına yapılan atıfla
bakımevine alınan köpeklere hangi durumlarda ötenazi yapılmasına karar
verilebileceği düzenlenmiştir. Aynı maddeye eklenen ikinci fıkrasında ise
sahipsiz köpeklerine ilişkin yürütülen iş ve işlemlerde Ev Hayvanlarının
Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi kapsamında gerekli tedbirleri almaya
yerel yönetimler yetkili kılınmıştır.
Yine, Kanun’un 14. maddesine eklenen (o) bendi ile bakımevinde barındırılan
bir köpeğin bakımevi dışında bir yere bırakılması yasaklanmıştır.
10. İdarenin Sorumluluğuna İlişkin Özel Düzenlemeler
Kanun’da Ek Madde 1’de değişikliğe gidilerek büyükşehir belediyeleri, il
belediyeleri ve nüfusu yirmi beş bini aşan belediyelere sahipsiz veya güçten
düşmüş ya da tehlike arz eden hayvanların korunması
ve sahiplendirilinceye kadar bakımının yapılması ile rehabilitasyonunun
sağlanması amacıyla hayvan bakımevleri kurma görev ve yetkisi verilmiştir.
Ayrıca, büyükşehir belediyeleri, il belediyeleri ve nüfusu yirmi beş bini aşan
belediyeler bakımından, Kanun’un geçici 4. maddesinin ikinci fıkrasında
belirtilen kaynağı ayırmayan belediye başkanı ve meclis üyeleri ile ayrılan
kaynağı hayvan bakımevi kurmak, sahipsiz hayvanları toplamak, rehabilite
etmek veya sahiplendirilinceye kadar bakmak için sarf etmeyen ya da bu
kaynağı başka amaçlar için sarf eden belediye başkanı ve diğer yetkililere altı
aydan iki yıla kadar hapis cezası öngören bir düzenleme getirilmiştir.
Hayvanları Koruma Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un tam
metnine buradan ulaşabilirsiniz.